Uşaqlara düzgün sual verməyi öyrədək.

Bəzən sual vermək hazır cavablardan daha yaxşıdır.  (C. Terber)


Müxtəlif fənn müəllimləri şagirdlərin sual verə bilmədiyini qeyd edirlər. Daha doğrusu, şagirdlər yalnız sadə, faktlara əsaslanmış suallar verirlər. Ancaq əbəs yerə deyil ki, sual işarəsi bir balıq qarmağına bənzəyir. Deməli, onunla nəsə  tutmaq olar. Bu nə ola bilər? Əlbəttə ki, məlumat! 

Rus psixoloqu V.M. Snetkov belə qənaətə gəlmişdir ki,  "yaxşı bir sual", mümkün alternativlər üçün kifayət qədər böyük məkana imkan verir "- O, həmçinin sualların bir neçə funksiyasını göstərir:

• Sualın köməyi ilə  yeni məlumat əldə etmək olar.
• Düzgün sual verməklə məlumatı dəqiqləşdirmək mümkündür.
• Suallardan istifadə edərək söhbəti  başqa bir səmtə yönəltmək olar.
• Sualın köməyi ilə fikir bildirmək, mövqe nümayiş etdirmək mümkündür.
• Düzgün verilmiş sual cavaba ipucu ola bilər.
• Sualların köməyi ilə  həmsöhbətinizi istədiyiniz tempə, ahəngə yönəldə bilərsiniz.

Amerikalı intellekt tədqiqatçısı Joy Paul Guilford yazırdı: "Həyat- müxtəlif problemlərin müvcudluğu, onların həlli isə intellektual inkişafdır." Bununla razılaşmamaq çətindir, həyat hər kəsin qarşısında  öz suallarını qoyur. İdrakı fəaliyyətimizi bu problemlərin həllinə yönəldən də məhz suallardır.

Bir çox müəllimlər  şagirdlərin əqli fəaliyyətinin səviyyəsini onların verdikləri suallara görə müəyyən edirlər. İnsanların əksəriyyəti primitiv suallarla kifayətlənir.  Düşünülmüş suallar vermək bacarığı məhz elə bir vərdişdir ki, təlim prosesində buna daha çox diqqət  yetirilməlidir. Düzgün sual verməyi bacaran, belə bir bacarığı olmayana nisbətən  ətraf aləmə daha yaxşı uyğunlaşır.
Təlimdə yeni standartlar fərdi inkişafın, daimi özünütəhsilə hazır olmağın, məqsədlərə nail olmağın və onlara nail olmaq yollarını axtarmağa imkan verən  təlimin universal fəaliyyət növlərinin formalaşmasına yönəlmişdir.Tənqidi təfəkkürün inkişafına yönəldilmiş yeni təlim texnologiyaları bu işdə  müəllimə kömək etməyə hazırdır.
Tənqidi təfəkkür, məntiq baxımından məlumatları təhlil etmək, əsaslandırılmış həll yolları tapmaq və əldə edilmiş nəticələri standart və  qeyri standart  hallara, məsələlərə və problemlərə tətbiq etmək bacarığıdır. Bu təhsil texnologiyaları vasitəsilə  fərqli bir sual verməkdən qorxmamağı, çəkinməməyi uşaqlara öyrətmək mümkündür . Ancaq əvvəlcə suallar verməyə uyğun  şəraitin yaradılması  üçün bir neçə məsləhət.
         Düzgün  sual qoyuluşunu öyrətməyin vacib şərtləri

• Əgər şagird sual verə bilmirsə, faciə etməyin. Bu normal bir vəziyyətdir - o, bir şagirddir, oxuyur. Ona kömək etmək üçün müəllim var.
• Bir neçə düzgün cavabı olan və dialoqu uzada bilən yaradıcı sualları daha çox verin.
• Sualları sanki heç kimə ünvanlanmayan "Yeri gəlmişkən, maraqlıdır ..." sözləri ilə başlamaq məsləhətdir.
• Problemlərinizi şagirdlərinizlə bölüşə bilərsiniz, lakin yalnız real, icad olunmayanları.
• "Niyə" sözü ilə başlayan, hətta müvafiq intonasiya ilə səsləndirilən suallar şagirdlərdə müdafiə olunmaq arzusu doğurur.

• Şagirdlərə materialı öyrənməyə yönəldilmiş  sual bankını tərtib etməyə imkan yaradın.

        Sual vermək bacarığını inkişaf etdirmək üçün strategiya və üsullar

• "Sual sözləri" strategiyası

Müəllimin tələbi ilə, şagirdlər iki sütundan ibarət olan bir cədvəldə sözlər yazırlar. Sağ sütunda tədqiq olunan mövzuyla əlaqəli anlayışlar, sol sütunda isə sual sözlərini yazırlar. Ən azı 8-10 söz. Bundan sonra şagirdlərə hər  iki sütundakı sözlərinin mənası ilə əlaqəli mümkün qədər çox suallar hazırlamaq üçün 5-7 dəqiqə vaxt verilir. İş fərdi və cütlərlə ola bilər.
Ən yaxşı işlər müəllim tərəfindən qeyd olunur.

• Qalın və nazik suallar "

Bu texnika çox sadədir. İki sütundan ibarət cədvəl tərtib olunur.

Sol sütunda - qalın suallar: Cədvəlin bu sütununda daha  geniş, ətraflı cavabı olan açıq suallar yazılır. Məsələn, "Şəhər tikintisi üçün yer seçiminə hansı amillər təsir etmişdi?".
Sağ sütunda - incə suallar:Cədvəlin bu sütununda cavabları qısa, konkret,birmənalı olan suallar yazılır. Məsələn, "Hansı bayramı daha çox sevirsiniz?"
Bu üsul  aşağıdakı təlim şəraitlərində  istifadə olunur:

•   Qarşılıqlı sorgu dialoqlarını modelləşdirməküçün.  Mövzuyla əlaqədar şagirdlər bir-birlərinə cədvəldə qeyd olunan 2-3 nazik və qalın suallar verirlər.
• Yeni bir mövzunu elan edərkən ( motivasiya mərhələsində), şagirdlərdən mövzu ilə bağlı  yaranan müxtəlif suallar tərtib etmək  və onları cədvəlin müvafiq sütunlarına yazmaq xahiş olunur. Bu, müəllimdə  artıq mövcud olan məlumatın keyfiyyəti haqqında təsəvvür yaradacaq və yeni  mövzunu izah etmək üçün uyğun şərait yaratmağa  kömək edəcəkdir.
• Mövzu başa çatdıqdan sonra uşaqlara tapşırıq verib nə qədər qalın və nazik sualların cavabsız qaldığını öyrənmək olar. Bu, müəllimə mövzunun hərtərəfli araşdırılmadığını və daha diqqətli bir araşdırmaya tələb olduğunu  aşkarlayacaq.
•  "Sual çiçəyi""və ya" Blum çiçəyi "(Amerikalı psixoloq və pedaqoq Benjamin Blumun adı ilə)

İstifadə olunmuş ədəbiyyat:Ольга Лысова,20.03.2015
Учим детей задавать вопросы. Примеры и приемы работы
http://pedsovet.su/metodika/priemy/5669_kak_nauchit_detey_stavit_voprosy

http://evolkov.net/questions/Zagashev.I.Question.skill.html

Tərcümə Dilşad Şeyxzadənindir.